لة عصراق دوا تانطؤ لةطةلَ تيرؤردا مةمةد عةلي بيراند ...لة توركييةوة: بةكر شواني

25-02-2008 18:30

عصراق هةروا بة ئاساني دةستةمؤ ناكرص. بة ئةطةري زؤر ئةم ولآتة لةت دةبصت و بؤيشي هةية دةولَةتصكي كوردي دابمةزرص. ثصويستة ضاوةأواني هةموو شتصك بين و خؤمان بؤ هةموو ئةطةرةكان ئامادة بكةين. شةأصكي طةورة دصتة ئاراوة و خوصنصكي زؤر دةأذص. ئةطةر ئةمةريكا سةربكةوص، كؤمةلَصك ثصشهات و، ئةطةر بشدؤأص، كؤمةلَصك ثصشهاتي جياوازتر أوو دةدات.

ئةطةر لة أابردووي دةستصوةردانةكاني ئةمةريكا لة دةرةوة بكؤلَينةوة، أووبةأووي زنجيرةيةك سيناريؤي هاوشصوة دةبينةوة. ئةمةريكا بضصتة هةر شةأصكةوة، تيايدا سةردةكةوص، بةلآم ئةو ولآتةي دةستي تصوةردةدات، ئاوةداني ناكاتةوة. هةلَةيةك أاست دةكاتةوة، بةلآم ناتوانص جصطرةوةيةكي نوصي باشتر لة شوصني دابنص. ئةمة دوا نمونةي بارودؤخي ئةمأؤي عصراقة.

لةم ولآتة كار بة باشي بةأصوة ناضصت. ئةمةريكاييةكان هصندي تصدةكؤشن سيستةمصكيان بؤ دانامةزرصندرص. ناتوانن تةدبيري ثصويست بؤ باشتر كردني ذياني أؤذانةي خةلَك لةبةر ضاو بطرن. بصسةروبةرةيي لة جياتي ئةوةي أام بكرص، تا دصت زياتر ثةرةدةسصنص.

ئةم بارودؤخةش هؤي جؤربةجؤري هةية، بةلآم أاستيةك لة طؤأصداية كة بة تصثةأبووني كات بةهصزتر دةبصت، ئةويش هةنطاوناني لةسةرخؤيانةي عصراقة بةرةو ثارضة بوون. لةوانةية ئةم ئةطةر بةدي بصت و لةوانةيشة بةدينةيات، بةلآم بؤضووني طشتي ئةوةية كة ئةم ولآتة لة ماوةي مامناوةندخايةندا بةرةو فيدراسيؤن ياخؤد تةنانةت بةرةو كؤنفيدراسيؤنصكي سص قؤلَي مل بنصت.

بة ئةطةري زؤر باشوري عصراق و باكوري عصراق و ناوةأاستي عصراق و بةغدادي ثايتةخت دةخرصتة ذصر دةسةلآتي ضةند بةأصوةبةرايةتيةكي جياوازةوة و دةسةلآتي حكومةتي ناوةنديش لة ضةند بابةتصكي دياريكراودا سنوردار دةكرص.

بة تصثةأبووني كات ناكؤكي زياد دةكات

دذوارترين تةطةرةي بةردةم دامةزراندني سيستةمصكي نوص لة عصراق، لة تصكةلَكردني "تيرؤر" و "بةرطري"يةوة سةرضاوة دةطرص. هةموو سةربازة ثارةثصدراوةكاني جيهاني ئيسلامي و ئةو طروثانةي كة بة ناوي ئيسلامةوة لة ضةندين ولآت سةرقالَي تيرؤرن، ئصستا أوويان لة عصراق كردووة و دةستيان داوةتة خةباتي ضةكداري بؤ "أزطاركردني ولآت لة دةست داطيركةران".

ئةم طروثانة بة ئاشكرا تيرؤر ثةيأةو دةكةن و لةذصر ثةردةي ئيسلامدا خوصني خةلَكاني بصتاوان دةأصذن. دوايش دةلَصن "لة دذي بص باوةأان تصدةكؤشين و هةولَدةدةين داطيركةر دةرثةأصنين".

حكومةتي بوش-يش بة تةنةكةي نةوتةوة بةرةو ئاطرةكة دةضصت و تصدةكؤشصت لة عصراقدا أؤلَ بة نةتةوة يةكطرتووةكان نةدات و بة تاقي تةنيا سيستةمصكي نوص لة عصراق و أؤذهةلآتي ناوةأاست دابمةزرصنص. هةتا ئةمةريكا كةللةأةقي زياتر بنوصنص، طروثةكاني تيرؤر كةشصكي بةردارتر لة عصراقدا بةدةست دصنن، لة بةري ئايين دةخؤن و لةذصر ثةردةي ئيسلامدا لة عصراق خؤيان بؤ دوا سةماي تانطؤ لةطةلَ ئةمةريكادا ئامادة دةكةن.

بة بيري كةسدا نايات ئةمةريكا لةم شةأةدا بدؤأص. هةر زؤر تةنطاو بصت، ئةوا يان دةسبةرداري يةكثارضةيي خاكي عصراق دةبصت، ياخود دةسةلآتي خؤي لة عصراق لةطةلَ نةتةوة يةكطرتووةكاندا دابةش دةكات. بةلآم نادؤأصت و ناكشصتةوة.

ئةمةريكا ئةطةر لة عصراق سةركةوتوو بصت، ئةوا كؤمةلَصك دةرةنجامي جياوازي دةبصت و، ئةطةر بشدؤأص، ئةوا ئةو دةرةنجامانةي أووبةأوومان دةبنةوة، زؤر طران و تةواو جياواز دةبن.

عصراق لةمةوبةر كصشةيةك بوو بؤ توركيا و بؤ ولآتاني هةرصمةكة و، لةمةودواش وةكو كصشةيةكي طةورة دةمصنصتةوة.

با خؤمان بؤ دةولَةتي كوردي ئامادة بكةين

ئةطةر لة عصراق سنورصك بؤ بصسةروبةرةيي دانةرص و شةأي ناوخؤ ثةرةبسصنص، ئةوا يةكصك لة طرنطترين دةرةنجامةكاني ئةم أةوشة، دامةزراندني دةولَةتصكي كوردي دةبصت لة باكوور.

ئصستا تةنها أةطةزصك كة خؤي بةأصوة دةبات و خاوةني هةموو مةكانيزماكانة، هةرصمي كوردي-ي باكوري عصراقة. كوردةكان كة لة سالآني أابردوودا ذصرخاني خؤيان دامةزراندووة و ثصداويستيةكاني وةكو ثةروةردة و تةندروستي و بةرطريان دةستةبةر كردووة، ئصستا بؤ أاطةياندني سةربةخؤيي تةنيا ضاوةأصي أةزامةندي واشنتؤن و وةرطرتني طةرانتي ثاراستنيانن. ئةمةريكاييةكانيش كة لة سةرانسةري عصراقدا أووبةأووي ناأةزايي دةبنةوة، وا دةردةكةوص لةطةلَ تصثةأبووني كاتدا بة شصوةيةكي ئاسانتر تيشكي سةوز بؤ فيدرالَي يان كؤنفيدرالي بؤ كوردةكان دابطيرسصنن.

تةنها ولآتصك كة لة أةوشصكي وةهادا بة ثةرؤشةوة ضاوةأصي كاردانةوةي بكرص، توركياية. هةرضي سورياية هصزي نيشانداني كاردانةوةي نية. ئاشكرايشة كة ئصران نايةوصت ثةيوةنديةكاني خؤي لةطةلَ ئةمةريكادا بطةيةنصتة خالَي تةقينةوة.

ئةدي باشة توركيا ضي دةكات؟ ئايا دةست بةسةر باكوري عصراقدا دةطرص؟ ئايا لةدذي دةولَةتي كوردي شةأ أادةطةيةنص؟ ياخود ثةيوةندي لةطةلَ ئةمةريكا دةبأص؟

ثصم واية كة ثصويستة لة بةرامبةر هةلومةرجةكاني جيهاندا سياسةتصكي أاستبينانة سةبارةت بة باكوري عصراق دابأصذين و، بة طشتيش سياسةتصكي نوصي كوردي ثةيأةو بكةين. ئيدي سةردةمي هةلَوصستة كؤنةكان و قسةكاني أابردوو بةسةر ضووة و هةموو هصلَة سورةكانمان سأدرانةوة. ئةرص ئةوة ناكرص لة جصي كصشاني هصلَي سور و دواتر سأينةوةي، هةلَوصستصكي أاست و ثراطماتيكتري طونجاو لةطةلَ هةلومةرجي نوصدا نيشان بدرص؟

توركيا نابص لة دةرةوةي عصراق بمصنتةوة

من بة أاشكاوي لةطةلَ ئةوةدا بووم كة توركيا لةمةأ عصراق لة تةك ئةمةريكادا هاوكاري بكات و لايةنطري ثةسةندكردني ياداشتنامةكةش بووم. من كاتي خؤي نوسيم كة ئةطةر ياداشتنامةكة أةت بكرصتةوة، ئةوا زياني زؤر دةكةين و ناضار دةبين هصلَة سورةكاني خؤمان بقرتصنين و، وتيشم ئةطةر ياداشتنامةكة ثةسةند بكرص، ئةوا ض لة هةرصمةكة و ض لة سةر ئاستي نصودةولَةتي سودمةند دةبين. من لة نوسينةكانمدا ثصشبيني هةرضيم كردبوو، هةمووي هاتة دي.

ئصستا بابةتي ناردني سةرباز بؤ عصراق لة ئاراداية. دووبارةي دةكةمةوة؛ توركيا ئةطةر دةيةوصت بةرذةوةنديةكاني خؤي لة هةرصمةكة بثارصزص و، بخوازصت كارتةكاني دةستي باش لة ثةيوةندي نصودةولَةتيدا بةكار بهصنص و سودمةند بصت، ئةوا هةرضؤنصك بووة دةبصت لة عصراق هةبووني خؤي نيشان بدات.

ئةطةر توركيا لة دةرةوةي عصراق بمصنصتةوة، نة دةتوانص خاوةن قسة بصت لة داهاتووي ئةو ولآتةدا و، نة بأيارةكانيشي بةلاي كورد و توركمانةكانةوة كاريطةر دةبصت. ثةيوةنديةكانيشي لةطةلَ ئةمةريكادا طورزصكي تري بةردةكةوص. بة كورتي، توركيا طؤشةطير دةبصت…

سةرضاوة: أؤذنامةي حوريةت 5/9/2003